کد مطلب:35696 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:23

گنجینه پرسمان » اعتقادات

مباني امكان روشمندي فهم دين چيست؟

مسائل ديني گاهي تكيه گاه فطري دارد و از جمله اموري است كه از درون انسان ميجوشد، و گاهي جنبه فكري و عقلي، و گاهي جنبه نقلي و سماعي دارد و هريك از اينها براي خود، روش خاصي دارند.
اگر دين را از فطرت بگيريم، بايد علائم چهارگانه فطرت برآن حاكم باشد. و اگر آن را از عقل بگيريم، مسلماً بايد يافتههاي عقل برهاني باشد. يعني به گونهاي باشد كه بر مبناي دليل عقلي استوار باشد.
مثلاً اين جهان وابسته به عالم ديگر است، آن عالم، ديگر نميتواند مخلوق عالم ديگر باشد و الّا به تسلسل ميانجامد، يا نميتواند در حين اينكه وابسته به عالم ديگر و مخلوق آن است خالق آن هم باشد، اين دَور است. اين گونه مسائل، يك رشته مسائل روشن عقلي است. اما اگر دين را از كتاب و سنت (نقل) بگيريم بايد شرايط نقل را فراهم سازيم. قرآن ما به زبان عربي است، زبان عربي براي خود قواعد و دستور زبان خاصي دارد. بايد از طريق آنها معناي كلام خدا را بفهميم. اگر نص يا ظاهر است، بايد آن را نص و ظاهر تلقي كنيم. اگر مجمل است، اجمال و ابهام آن را به كمك نصوص و ظواهر برطرف سازيم. مقصود اين است كه همانطور كه شعر و نثر را تفسير ميكنيم، قرآن را نيز تفسير كنيم. همانطور كه ديگر كتابها را از طريق قواعد و دستور زبان آن كتاب ميفهميم، متون آسماني هم همين حالت را دارند. تفاوتي كه هست اين است كه قرآن خصوصيات ديگري نيز دارد كه آن را از متون ديگر ممتاز ميگرداند. قرآن را بايد من حيث المجموع، مورد قضاوت قرار داد. چون ممكن است آيهاي، متذكر گوشهاي از مطلب باشد. و گوشه ديگر را آيه ديگر بيان كند. علاوه بر اين، قرآن كتاب شريعت و قانون هم هست و روش قانونگزاري، اين نيست كه همة مسائل يكجا گفته شود. بر عكس ممكن است كليات را امروز بيان بكنند، تصبرهها را يكسال بعد، قرآن هم اگر كلياتي دربارة شريعت دارد، اين كليات حجت است ولي در عين حال بايد به مخصص و مقيدها توجه داشته باشيم. همه اين ضوابط را علماي ما در علم اصول مطرح كردهاند، مباحثي نظير اصالت ظهور، اصالت عدم قرينه، اصالة الحقيقة و شناخت مقام بيان از مقام اجمال و غيره كه همگي به فهم كتاب و سنت، روش قانونمندي ميدهد.
بنابراين فهم دين بي قانون نيست. كسي كه در آن اظهار نظر ميكند، بايد از اين اصول و قواعد اطلاع داشته باشد. اگر يك فرد بيگانه بخواهد در سرودههاي فردوسي اظهار نظر بكند، پذيرفته نميشود، مگر اينكه قواعد زبان فارسي را بداند، مفردات آن را بشناسد، با شاهنامه تا حدي مأنوس و با كلماتش آشنا باشد. بعداً اظهار نظر بكند. كتاب ديني هم، چنين است. چنين نيست هر كس ابتدائاً بيايد از طريق ترجمه قرآن، دربارة آن اظهار نظر بكند. نه، بايد نسبت به خود آن كتاب آگاهي كامل داشته باشد و واجد شرايطي باشد كه در فهم يك متن الهي لازم است.

---

: آية الله جعفر سبحاني
سيماي فرزانگان ج 2